Πέρασαν 46 χρόνια αλλά ο Δεκαπενταύγουστος του 1974 δεν ξεχάστηκε ποτέ στη Δερύνεια. Όπως δεν ξεχάστηκε και για το λαό της Αμμοχώστου. Την ημέρα της Γιορτής της Παναγίας ένα ποτάμι κυνηγημένων ανθρώπων, οι Αμμοχωστιανοί, μέσω της οδού Αμμοχώστου, περνούσαν στην προσφυγιά. Η οδός Αμμοχώστου, είναι ο δρόμος που εκτείνεται σήμερα από το κέντρο της Δερύνειας και μέχρι το οδόφραγμα και από εκεί συνεχίζει στην Αμμόχωστο. Ήταν ο δρόμος που συνέδεε την Δερύνεια και άλλα χωριά της επαρχίας Αμμοχώστου με την πόλη της Αμμοχώστου. Το Βαρώσι. Διαδρομή που διερχόταν από την Κάτω Δερύνεια και τον Άγιο Μέμνωνα. Σύμφωνα με μαρτυρίες Αμμοχωστιανών αλλά και κατοίκων της Δερύνειας, προ του 1974 η λεωφόρος Αμμοχώστου που διέρχεται μέσα από τη Δερύνεια ήταν μια από τις δυο βασικές εισόδους της πόλης της Αμμοχώστου. Ο δρόμος που χρησιμοποιούσαν οι γεωργοί της Δερύνειας και των άλλων Κοκκινοχωριών για να κουβαλήσουν τα προϊόντα τους στην κοσμοπολίτικη και τουριστική Αμμόχωστο ή για να μεταβούν στην πόλη για τις διάφορες εργασίες τους και τα ψώνια τους στα ευρωπαϊκού επιπέδου καταστήματά της, έμελλε να έχει διαφορετική σημασία το διήμερο 14 και 15 Αυγούστου 1974. Τότε τα άρματα και ο στρατός του Αττίλα μπήκαν στην Αμμόχωστο και εκδίωξαν τους νόμιμους κατοίκους της. Που παραμένουν πρόσφυγες μέχρι σήμερα.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ: ΠΑΜΠΟΣ ΒΑΣΙΛΑΣ - ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ

Σύμφωνα με τον πρώην δήμαρχο Δερύνειας Αντρέα Σιαπάνη και την αδελφή του Μαρία, η μικρή και ως επί το πλείστον γεωργική τότε κοινότητα της Δερύνειας βίωσε από την αρχή μέχρι το τέλος το δράμα της πόλης της Αμμοχώστου, στον πρώτο και δεύτερο γύρο της εισβολής. Αν και ο κ. Σιαπάνης υπηρετούσε ως έφεδρος στην Εθνική Φρουρά εντούτοις μαζί και με τη σύζυγο και την αδελφή του μας ανέφεραν ότι όταν τα τουρκικά αεροπλάνα εφορμούσαν βομβαρδίζοντας και πολυβολώντας στόχους στην Αμμόχωστο, οι κάτοικοι της Δερύνειας έτρεχαν να κρυφτούν και να καλυφτούν μέσα στα περιβόλια τους. Αυτά, μέχρι τις 14 Αυγούστου, που από την Αμμόχωστο, μέσω της οδού Αμμοχώστου, άρχισαν να ξεπροβάλλουν ως ένα ατελείωτο καραβάνι τροχοφόρα και οχήματα κάθε λογής που προσπαθούσαν να εξέλθουν από την πόλη. Σύμφωνα με τον κ. Σιαπάνη δεν ήταν μόνο Αμμοχωστιανοί ανάμεσα σε αυτό το ανθρώπινο ποτάμι. Αλλά και χιλιάδες κάτοικοι της χερσονήσου της Καρπασίας που έσπευδαν με κάθε μέσο, με φορτηγά και τρακτέρ, να προλάβουν να περάσουν στο έδαφος των Βάσεων και την περιοχή της Λάρνακας. Εξάλλου, είχε μαθευτεί ότι οι συνομιλίες εκτός Κύπρου για τερματισμό της τουρκικής επίθεσης στην Κύπρο είχαν διακοπεί και επίκειτο δεύτερος γύρος της εισβολής. Με στόχο αυτή τη φορά την κατάληψη της Αμμοχώστου και της Καρπασίας. Ένα ανθρώπινο ποτάμι σαστισμένων, φοβισμένων ανθρώπων που έφευγε από την Αμμόχωστο. Σύμφωνα με μαρτυρίες μάλιστα της εποχής, οι τελευταίοι έφυγαν σχεδόν κυνηγημένοι από τον Αττίλα που ήταν εντός της Αμμοχώστου την ημέρα της Γιορτής της Παναγίας, τον Δεκαπενταύγουστο. Όλη αυτή η προσφυγιά, κατέληγε σε χωριά της ελεύθερης Αμμοχώστου, οι κάτοικοι των οποίων προσπαθούσαν να βοηθήσουν όπως μπορούσαν τις πρώτες δύσκολες ώρες αυτού του δράματος. Επίσης, αρκετοί σταδιακά μετακινούνταν και στο Δασάκι της Άχνας, στο οποίο οι αρμόδιες Υπηρεσίες προσπαθούσαν από τον Ιούλιο να στηρίξουν αριθμό προσφύγων που είχαν καταφύγει εκεί από τον πρώτο γύρο της εισβολής.

Μπήκαν στη Δερύνεια

Από την πλευρά του βορρά και της οδού Αμμοχώστου δεν έμελλε όμως να φτάσουν μόνο πρόσφυγες στη Δερύνεια. Θα ήταν, (σύμφωνα με όσα θυμούνται μετά από 46 χρόνια οι άνθρωποι), 16 Αυγούστου, όταν βορείως της Δερύνειας εμφανίστηκαν τουρκικά άρματα, στα οποία αντιστάθηκαν μικρός αριθμός στρατιωτών που βρίσκονταν μέσα στο χωριό. Ωστόσο, οι Τούρκοι μπήκαν εντός της Δερύνειας, σε ύψος που φτάνει μέχρι το μέσο της λεωφόρου Δερύνειας και κινήθηκαν προς την πλευρά που βρίσκεται σήμερα το Νοσοκομείο της Αμμοχώστου, πριν αποχωρήσουν. Ωστόσο, οι κάτοικοι φοβισμένοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους, στα οποία επέστρεψαν περί τα μέσα Δεκεμβρίου του 1974, λίγες μέρες πριν από τα Χριστούγεννα και αφού είχε επιστρέψει στο νησί και ο Μακάριος. 

Οδυνηρές συνέπειες  

Σύμφωνα με τον πρώην δήμαρχο Δερύνειας Αντρέα Σιαπάνη, οι συνέπειες που επέφερε η τουρκική κατοχή, ήταν οδυνηρές για τη Δερύνεια και δυστυχώς παραμένουν μέχρι σήμερα. Η κοινότητα απώλεσε το 70% της γης και ολόκληρο το παραλιακό της μέτωπο. Γεγονός που είχε σοβαρές επιπτώσεις στην ανάπτυξή της, αν αναλογιστεί κανείς πού βρίσκονται σήμερα τουριστικά ο Πρωταράς και η Αγία Νάπα. Επιπρόσθετα, σημείωσε ο κ. Σιαπάνης, το 1974 μεγάλος αριθμός κατοίκων της που εργάζονταν στην Αμμόχωστο, έχασαν είτε τις επιχειρήσεις είτε τις εργασίες τους. Παρά ταύτα, κατέληξε ο κ. Σιαπάνης, κατά την άποψή του καμιά κυβέρνηση μετά το 1974 δεν απέδωσε στην κοινότητα, το αντιστάθμισμα που της άξιζε, σε σχέση με όσα απώλεσε το 1974.