Το κλίμα απειλεί και τη γεωργία


Η κυπριακή γεωργία ήδη δοκιμάζεται από την κλιματική αλλαγή, της οποίας τα συμπτώματα είναι ορατά μέσα από την αύξηση των θερμοκρασιών αλλά και των ακραίων καιρικών φαινομένων, μεταξύ των οποίων η ξηρασία και η βίαιη βροχόπτωση που συνήθως συνοδεύεται και από χαλάζι. Στοιχεία τα οποία προκαλούν καταστροφές στις καλλιέργειες.

Το ερώτημα που τίθεται είναι πώς προετοιμαζόμαστε ως χώρα για να έχουμε τις λιγότερες δυνατές συνέπειες σε έναν τομέα που μπορεί να προσφέρει ένα μόλις 2% του ΑΕΠ στην οικονομία –κι αυτό μαζί με την κτηνοτροφία– αλλά που έχει πολύ μεγαλύτερες προοπτικές ανταγωνιστικότητας, ειδικά εάν μιλάμε για βιώσιμες καλλιέργειες, και που συνδέεται με τη διατήρηση του πρασίνου της χώρας. Απαντήσεις έδωσε την περασμένη εβδομάδα παρουσίαση του Ινστιτούτου Γεωργικών Ερευνών, σε ειδική ημερίδα, παρουσία του υπουργού Κώστα Καδή. Στην ημερίδα αναπτύχθηκαν τα συμπεράσματα του έργου ADAPT2CLIMA «Προσαρμογή του γεωργικού τομέα των νησιών της Μεσογείου στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής». Στο έργο συμμετείχαν, εκτός από την Κύπρο, η Κρήτη και η Σικελία.

Εκτός της παρουσίασης των δυσμενών επιπτώσεων, το έργο προτείνει και μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής στη γεωργία, τα οποία αναμένεται ότι θα συμπεριληφθούν στην εθνική στρατηγική για την προσαρμογή της γεωργίας στην κλιματική αλλαγή. Μεταξύ των προτεινόμενων μέτρων είναι και η δημιουργία γενετικά βελτιωμένων ποικιλιών με αντοχή και ανοχή στην ξηρασία και στις υψηλές θερμοκρασίες, καθώς επίσης και η χρήση άγριων συγγενών σιτηρών ή και ντόπιων ποικιλιών λαχανικών, δενδρωδών καλλιεργειών και αμπελώνων.

Αρνητικές συνέπειες

Όπως εξήγησε ο κ. Καδής στην ομιλία του στην ημερίδα, ειδικά στον γεωργικό τομέα αναμένεται μείωση της απόδοσης των καλλιεργειών, αφού τόσο η ποσότητα όσο και η ποιότητα των υπόγειων υδάτων θα υποβαθμιστούν λόγω της κλιματικής αλλαγής. «Για αυτό είναι κατανοητό από όλους ότι η διαμόρφωση εθνικής στρατηγικής για προσαρμογή της γεωργίας στην κλιματική αλλαγή αποτελεί αναγκαιότητα». Η προτεινόμενη στρατηγική προσαρμογής του γεωργικού τομέα της Κύπρου στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, ανέφερε, «είναι ευθυγραμμισμένη με την Εθνική Στρατηγική Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή και το σχετικό σχέδιο δράσης και συμπληρώνει το κενό που υπήρχε για τα θέματα γεωργίας. Περιέχει μια σύνοψη των μελλοντικών μεταβολών των κλιματικών συνθηκών και των σχετικών επιπτώσεων στις καλλιέργειες και τους υδάτινους πόρους, καθώς και ανάλυση των προτεινόμενων μέτρων προσαρμογής».

Τι έδειξε η μελέτη

Παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα του πιλοτικού έργου που αφορούσε συγκεκριμένες περιοχές και συγκεκριμένα είδη, ο λειτουργός του Ινστιτούτου Γεωργικών Ερευνών δρ Μαρίνος Μάρκου εξήγησε πως προκειμένου να αξιολογηθούν οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και των καλλιεργητικών πρακτικών (π.χ. άρδευση) στην ποιότητα και την ποσότητα των υπογείων υδάτων χρησιμοποιήθηκαν υδρολογικά μοντέλα.
Όπως επεσήμανε, για τη διεξαγωγή του πιλοτικού έργου επιλέχθηκαν οι περιοχές Αχέλειας, Κιτίου, Πέγειας και Ξυλόφαγου και για την εκτίμηση της ευπάθειας της γεωργίας στην κλιματική αλλαγή οι επιδόσεις έξι καλλιεργειών: κριθαριού, σιταριού, ντομάτας, πατάτας, αμπελιού και ελιάς, που θεωρούνται κατεξοχήν μεσογειακά προϊόντα. Τα προϊόντα αυτά προσομοιώθηκαν με τη χρήση κατάλληλων μοντέλων, υπό διαφορετικά κλιματικά σενάρια, στα τρία νησιά, Κύπρο, Κρήτη και Σικελία, και τις πιλοτικές που επιλέχθηκαν. Επιπρόσθετα ανέφερε πως το πρόγραμμα ADAPT2CLIMA επικεντρώθηκε στη μείωση της ευπάθειας και στην αύξηση της ανθεκτικότητας της γεωργίας στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, αξιολογώντας την αποτελεσματικότητα των διαθέσιμων μέτρων προσαρμογής.

Αμυντικά… μέτρα

H προτεινόμενη στρατηγική προσαρμογής του γεωργικού τομέα της Κύπρου για το 2121-2027 στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής περιέχει μια σύνοψη των μελλοντικών μεταβολών των κλιματικών συνθηκών και των σχετικών επιπτώσεων στις καλλιέργειες και τους υδάτινους πόρους, καθώς και μια ανάλυση των προτεινόμενων μέτρων προσαρμογής. Επίσης, περιλαμβάνει στρατηγική για την αποδοτική χρήση του νερού στη γεωργία και προτάσεις για την ενσωμάτωση των αποτελεσμάτων του έργου ADAPT2CLIMA στα Σχέδια Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμών και στην Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή. Για την παρακολούθηση των αποτελεσμάτων της υλοποίησης της προτεινόμενης στρατηγικής προσαρμογής, παρατίθεται σχέδιο παρακολούθησης υλοποίησης, ως αναπόσπαστο τμήμα της στρατηγικής. Επίσης, προτείνονται μέτρα προσαρμογής, μερικά από τα οποία είναι:

  • Χρήση αποτελεσματικών μεθόδων άρδευσης και προγραμμάτων άρδευσης.

  • Ανάπτυξη – βελτίωση συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης ακραίων καιρικών φαινομένων.

  • Δημιουργία γενετικά βελτιωμένων ποικιλιών με αντοχή-ανοχή στην ξηρασία και στην υψηλή θερμοκρασία.

  • Χρήση άγριων συγγενών σιτηρών ή/και ντόπιων ποικιλιών λαχανικών και δενδρωδών καλλιεργειών και αμπελώνων.

  • Ενίσχυση της γενετικής παραλλακτικότητας των καλλιεργούμενων ποικιλιών ή ειδών.

  • Αναβάθμιση του επιπέδου και του δικτύου των παρεχόμενων γεωργικών συμβουλών σε θέματα σχετικά με την προσαρμογή των καλλιεργειών στην κλιματική αλλαγή.

  • Εφαρμογή οργανικής εδαφοκάλυψης στους ελαιώνες.

  • Ενθάρρυνση της καλλιέργειας ντομάτας σε θερμοκήπια.

  • Τεχνητή σκίαση των αμπελώνων.

  • Ανάπτυξη «αγορών νερού» με σαφώς επαναπροσδιοριζόμενες προτεραιότητες χρήσης νερού.

  • Εδαφοκάλυψη με άχυρο μεταξύ των γραμμών φύτευσης των αμπελώνων.

Ποιοτικά υποβαθμισμένοι οι υδροφορείς

Οι τέσσερις περιοχές που επιλέχθηκαν στην Κύπρο για να διερευνηθούν στο πλαίσιο του προγράμματος για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη γεωργία παρουσιάζουν τα πιο κάτω χαρακτηριστικά, σύμφωνα με τα αποτελέσματα του έργου:

Περιοχή Κιτίου

Στον υδροφόρο ορίζοντα του Κιτίου η υπερεκμετάλλευση, κυρίως για σκοπούς άρδευσης, οδήγησε στην ποσοτική και ποιοτική υποβάθμιση των υπόγειων υδάτων κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Τα αποτελέσματα έδειξαν μια επιπλέον μείωση της στάθμης των υπόγειων υδάτων, περίπου 1 μ. για την ξηρή περίοδο ενός προβλεπόμενου ξηρού έτους. Στην πιλοτική περιοχή του Κιτίου, η ανάλυση επικεντρώθηκε στην εξέλιξη του φαινομένου της διείσδυσης θαλάσσιου νερού, στη βάση των διαφορετικών κλιματικών σεναρίων. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν έδειξαν μια περαιτέρω κίνηση προς τα εμπρός στο μέτωπο του θαλάσσιου ύδατος, υποδεικνύοντας την ανάγκη για πρόσθετα μέτρα μετριασμού των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.

Πέγεια

Ο υδροφόρος ορίζοντας της Πέγειας έχει υποστεί συστηματική υπεράντληση, ενώ παρατηρήθηκε και διείσδυση νερού σε ορισμένες περιοχές. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια ενός προβλεπόμενου εξαιρετικά ξηρού υδρολογικού έτους δεν προβλέπεται επιπλέον πίεση στη διάθεση των υπόγειων νερών, λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Ξυλοφάγου

Είναι μέρος του υδροφόρου ορίζοντα των Κοκκινοχωρίων, μιας σημαντικής γεωργικής περιοχής, όπου λόγω της εκτεταμένης υπεράντλησης κατά τα τελευταία 40 -45 χρόνια παρατηρείται δραματική εξάντληση του υδροφόρου ορίζοντα, που οδήγησε σε προβλήματα διείσδυσης θαλάσσιου νερού. Παρά τις ακραίες ξηρές κλιματικές μεταβολές, φαίνεται ότι η στάθμη των υπόγειων νερών διατηρείται. Ωστόσο, σε ορισμένες ευαίσθητες περιοχές αυτού του υδροφόρου ορίζοντα τα αποτελέσματα έχουν δείξει μια πρόσθετη μείωση της στάθμης των υδάτων περίπου στα 0,8 μέτρα κατά τη διάρκεια της ξηρής περιόδου, υποδεικνύοντας την ανάγκη για πρόσθετα μέτρα για μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.

Αχέλεια

Η περιοχή είναι γεωργική, αλλά ένα σημαντικό μέρος της καλύπτεται από την πόλη της Πάφου. Η κατάσταση του παράκτιου υδροφόρου ορίζοντα της Πάφου χαρακτηρίζεται ικανοποιητική σε επίπεδο ποιότητας και ποσότητας νερού. Τα αποτελέσματα της προσομοίωσης δεν έδειξαν σημαντική διακύμανση της στάθμης των υπόγειων νερών κατά τη διάρκεια ενός μελλοντικού ξηρού έτους. Ωστόσο, η υπερβολική άντληση που παρατηρείται ήδη σε συγκεκριμένες περιοχές του υδροφόρου ορίζοντα χρειάζεται τη δέουσα προσοχή.